İYİ YAŞAM
Uzman Psikolog Şeyda Özdalga :ÇOCUKLUK TRAVMALARI BİZİ HASTA EDİYOR
ÇÖZÜMÜ Sıkıntılarımızı Silen Yöntem : EMDR
KİLO SORUNU -MiGREN-FİBROMİYALJİ-DEPRESYON
KANSER-KALP KRİZİ gibidaha bir çok bedensel ve psikolojik rahatsızlığın çocuklukta yaşanan travma ile ilgisi vardır.
“Annecim karanlıktan çok korkuyorum, yanına gelebilir miyim?”… “Eşim bana değer vermiyor.”…. “Başarısızım.”….., “Hiç kimse beni sevmiyor, .”….., “Amcam yalnızken vücudumu elliyor, çok rahatsız oluyorum ama kimseye söyleyemiyorum.”….., “Allah beni babamın ölümüyle cezalandırdı.”…..,”Eşimin ölümüne nasıl dayanacağım”, “Annemle babam benim yüzümden ayrıldılar, onları engelleyemedim”……, “ Okul’un tuvaletini asla kullanamam, mikrop kaparım.”……., “TEOG, LYS-YGSS sınavında ya istediğim yere giremezsem?”……, “Sınav sırasında karnıma ağrılar giriyor.”……, “Çok çirkinim.”……, “Kan aldırmamak için her yola başvururum.”……, “Dişçi’ye gitmekten nefret ederim.”….., “Ya boğazıma yemek takılır, ölürsem.”……,”Uçağa binmekten çok korkuyorum.”…. “O kadar sinirleniyorum ki gözüm o an hiçbir şey görmüyor.”……., “ Tırnaklarımı devamlı kemiriyorum.”……, “Ders çalışmakta çok isteksizim.”……, “Geceleri altımı ıslatıyorum.”……., “Yatmadan önce üç kez annemin ismini tekrarlarsam annem ölmez.”………”Evim çok düzenli ve temiz olmalı”……., “Migrenim yüzünden tüm gün evden çıkamıyorum.”……..
Çocuk, genç ve yetiştinlerin bu ve benzer şekilde ifade ettikleri günlük yaşam becerilerini, ilişkilerini etkileyen düşünce, duygu ve davranışlarıyla sıklıkla karşılaşıyoruz. Bunların kaynağı geçmişte yaşanan trıavmatik anılardır. Travma deyince ölüm kadar acı bir deneyim akla gelse de başetme kapasitesini zorlayan her olay travma olabilir. Erken çocukluk döneminde yaşanan önemsenmeme, ihmal, terk edilme, ilgisizlik, değer görülmeme, eleştirilme, kıyaslanma, gibi fiziksel ve duygusal istismar durumlarına sürekli maruz kalan bireyler, gelecekte yaşadıkları tetikleyici herhangi bir olaydan daha kolay etkilenip, bu durumları yaşayabiliyorlar.
Bu nedenle, bu etkileri azaltan, daha huzurlu, başarılı, becerisi güçlü, problemlerini çözen, çocuklukta ve halen süren travmasına duyarsızlaştıran bir psikoterapi yöntemi olan, geçmiş olumsuz anılarla çalışılan EMDR yöntemini kullanıyoruz.
Bu yöntemle hem geçmişteki olumsuzluklara duyarsızlaşırken, hem şimdi yaşanan sorunları çözüp, hem de geleceği düzenliyebiliyoruz. Ayrıca, baş ağrısından, kansere bir çok somotik hastalıkların altında çocuklukta yaşanmış travmalar olduğundan gelecekteki hastalıklara karşı önlem alabiliyoruz.
EMDR nedir?
EMDR Göz hareketleri ile duyarsızlaştırma ve yeniden işlemleme denilen (Eye Movement Desensitization and Reprosesing) kısa sürede hızlı sonuç alınan bir psikoterapi yöntemidir. EMDR teorisinin altyapısını oluşturan Adaptif Bilgi İşleme Modeline göre beyin, fizyolojik temelli bir sistemle, her yeni deneyim aracılığı ile kendisine ulaşan bilgiyi işler ve işlevsel hale getirir. Duygu, düşünce, duyum, imge, ses, koku gibi bilgiler işlenip ilişkili anı ağlarına bağlanarak bütünleşir. Böylece o deneyimle ilgili öğrenme gerçekleşir. Edindiğimiz bilgiler gelecekte tepkilerimizi uygun bir şekilde yönlendirmek üzere depolanmış olur.
Bu sistem normal çalıştığında ruh sağlığını ve insan gelişimini öğrenme yoluyla desteklediği için adaptif, uyumlu bir mekanizma olarak kabul edilir.
Travmatik veya çok fazla rahatsız eden olaylar yaşandığında bu sistem bozuluyor gibi gözükmektedir. Yeni bilgi işlenip mevcut anı ağına entegre olmaz. Deneyimi anlamlandırabilmek için anı ağlarındaki işlevsel bilgilerle bağlantı kurulamaz ve akıl sağlığına uygun sonuçlar çıkarılamaz. Sonuç olarak öğrenme gerçekleşmez. Duygular, düşünceler, imgeler, sesler, beden duyumları yaşandığı haliyle depolanır. Bu nedenle bugün yaşanan bazı durumlar bu izole kalmış anıları tetiklerse, kişi o anının bir kısmını ya da bütününü yeniden yaşar gibi etkilenir.
Becerileri konusunda sürekli eleştirilen, kıyaslanan bir çocuk, ya da çoklu kardeş sayısı veya ebeveynlerin yetersizliği ile yeterince ilgi görmeyip ihmal edilen bir çocuk düşünelim. İlki kendini yetersiz, başarısız, ikincisi sevilmeyen olarak kendini algılayacaktır. Yani beyin gerçekle gerçek olmayanı bu noktada ayıramayacak ve kendi kişilik şemasını bu şekilde oluşturacaktır. “Yetersizim”, “Değersizim”, “Sevilmiyorum”, “Güvende değilim”, “Başaısızım” gibi şemalar geleceğimizde yaşadığımız sorunlarımızın nedenidir. Bir sınav, uçak, kapalı bir alanda kalmak, dağınıklık, alaycı bir gülüş, hakaret eden bir eş, aslında geçmişteki anıların tetikleyicileridir. EMDR ile önce bu çocukluk olumsuz anılara duyarsızlaşırız. Sonra bu günü ve geleceği düzenleriz. Yani halı altına süpürdüklerimizi de temizlemiş oluruz.
Doğal afetler, büyük kazalar, kayıplar, savaş, taciz, tecavüz gibi önemli travmaların yanı sıra, başta çocukluk çağı olmak üzere her yaşta yaşanan ve etkisi travmatik olan her tür yaşantı; günlük hayatta aile, okul, iş çevresinde yaşanan olumsuz olaylar, şiddete maruz kalmalar, aşağılanmalar, reddedilmeler, ihmal ve başarısızlıklar işlenememiş anılar arasında yer alabilirler.
EMDR, bu tür izole anıların işlenmesini sağlayan fizyolojik temelli bir terapidir. Beynin zamanında yapamadığı işlemi yapmasını sağlar. Kilitli kalmış anı ile diğer anı ağları arasında ilişki kurulması, öğrenmenin sağlanarak bilginin adaptif bir şekilde depolanması mümkün olur. Danışan artık rahatsız olmaz ve anıyı yeni ve sağlıklı bir perspektiften görür.
EMDR terapisi ile sadece semptomlar ortadan kalkmaz. Yeni bakış açısının kazandırdığı pozitif inançlar ve olumlu duygular kişinin kendisine, ilişkilerine, dünyaya bakışını da olumlu yönde değiştirip kişisel gelişim sağlar.
EMDR nasıl uygulanır?
EMDR zihinin bir tarafında takılı kalan duygusal durumu serbest bırakarak mantıklı çözümler bulunmasına yardım eder. İki yönlü uyaranı kapsayan, gözlerin sağ sol eksende hareketi, özel kayıtlı müziği dinleme, dizlere hafif vuruşlarla olumsuz travmatik veya olumsuz anıyı canlandırılarak sistematik 8 terapi aşaması ile yeniden işlenir. Bu işlemleme sonunda kendi başedebileceği kaynaklar ve çevreden alabileceği destekleri görmeye başlar.
Hırsiz korkusu yaşayan bir çocuk güvenlikli bir sitede oturmak, evin alarm sisteminin olması, kapının çelik kapı olması, hırsızlık olasılığı, ailesinin yanında olması v.s. gibi mantıklı cevapları kendi koşulları içinde bulmaya tehlikenin ona sandığından daha uzak olduğunu anlamaya başlar. Cinsel ya da fiziksel istismarda suçlu olmadığını, yaşadıklarının sorumluluğunun kendi olmadığınının farkına varır. Sınava çalışmasını ya da başarısını engelleyen olumsuz duygu ve düşüncelerini kontrol edebilecek duruma gelir. Ailenin benzer öğütleri değil, kendi vardığı sonuçlar işe yarar.
EMDR terapisinde 8 aşamalı, üç yönlü (geçmiş, şimdi, gelecek) bir protokol uygulanır. Hedef, geçmişte yaşanan anıların yeniden işlenerek duyarsızlaşmanın sağlanması, bugünkü semptomların tedavisi, danışanın gelecekte karşılaşacağı benzer sorunlar karşısında, kazandığı olumlu inanç ve duyguların geliştirdiği yeni bakış açısının yönlendirdiği davranışları gösterebilmesidir.
EMDR terapi literatüründe ‘kısa süreli terapiler’ grubunda yer alır. EMDR tedavisinin ne kadar süreceği sorunun tipi, danışanın bugünkü yaşam koşulları, önceki travmaların sayısı ve etkisi ile bağlantılıdır. Her kişinin bilgileri kendi değerleri ve deneyimleri doğrultusunda kendine has bir biçimde işlemesi de süreyi etkiler.
Çocuk ve Gençlerde Nasıl Uygulanır?
Kısa süreli terapi yöntemi olarak bu konunun uzmanları tarafından uygulanan EMDR birçok uluslararası sağlık ve devlet kurumu tarafından da etkili bulunan bir yöntemdir. Çocuk ve gençlerde ölüm, cinsel ve fiziksel taciz gibi travmaları, yeme bozuklukları, uyku, tuvalet sorunları, sosyal sorunlar, aşırı hareketlilik, dikkat ve öğrenme sorunları, tikler, öfke, yalan, çalma, küfür, korku, depresyon, tırnak yeme gibi uyum ve davranış sorunları, boşanma, aile ilişki ve çatışmaları, sınav kaygısı ve performans gelişimi gibi bir çok alanda karşılaştığımız sorunlarda kullanılan bir tekniktir.
Seanslarda çocuk, genç veya aileleri tarafından dile getirilen ya da tespit edilen bu olumsuz duygu, inanç ve davranışların değişiminde sanat terapisi, oyun terapisi, bilişsel davranışçı terapi ile birlikte, EMDR terapisi kullanılmaktadır.
EMDR çocukların anne karnından yetişkinliğe adım attıkları döneme kadar yaşadıkları duygusal ve davranışsal olumsuz anılarını yeniden yapılandırarak başetmelerine destekleyicidir.
Olumsuz yaşantı, çocuğun zihninde de olumsuz bir algı oluşturur. Olaya verilen anlam duygu ve davranışları etkiler. Gelişmekte olan bir beyin kötü anıların ulaştırdığı bilgilere daha açıktır. Yaşadığı travmayı davranış sorunlarıyla gösterir. Karanlıkta duyduğu yüksek bir ses, tanık olduğu ya da duyduğu bir hırsızlık olayı “kendisinin tehlikede olduğu, zarar göreceği endişesini” yaşatarak yalnız yatmasını engelleyebilir. Fiziksel ya da cinsel istismara maruz kalmış çocuk ya da genç “ben sebep oldum, benim suçum, değersizim, korumasızım, kontrol edemiyorum.” duygu ve düşünceleriyle, kendine güvenmeyen, öfkeli, içe dönük veya sık sık yıkanmak gibi kendi kontrol edebileceği davranışlar gösterebilir.
Yetişkinlikte EMDR Kullanılan Alanlar
EMDR’ye göre psikolojik ve/veya psikosomatik rahatsızlıkların çoğunluğunun işlenmemiş anılara bağlı olması, klinik uygulama alanını giderek genişletmiş, bir çok sorunun verimli ve hızlı bir şekilde tedavisinin sağlandığı görülmüştür.
Yetişkinlikte Kişilik Bozuklukları, Panik Bozukluğu, Kaygı Bozuklukları (Obsesyon), Depresyon, Yas, Disosiyasyon, Rahatsız Edici Anılar, Fobiler, Ağrı Rahatsızlıkları, Yeme Bozuklukları, Performans Kaygısı, Stres Kontrolü, Bağımlılıklar
Cinsel ve/veya Fiziksel Taciz, Beden Algısı Bozuklukları, Cinsel İşlev Bozuklukları
Davranım Bozuklukları ve Özgüven Sorunları, Migren, Hamilelik Bulantısı, Kompleks Travma sorunlarıyla çalışılır.
İnsan eli dışında olan deprem, sel gibi doğal afetler, kazalar, uçak tirbülansı gibi durumlar daha kolay aşılırken, ihmal, istismar gibi insanın sebep olduğu travmalar daha süreli aşılmaktadır.
Uzman Psikolog Şeyda Özdalga
YOL Birey ve Aile Merkezi
Bir önceki yazımız olan 20 GÜNDE YENİ BİR BEN'' programı başladı başlıklı makalemizde 20gündeyenibirben, fitbox ve göktürk hakkında bilgiler verilmektedir.
